ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 8، آبان 1401 ، شماره پی در پی 78

سیری در شخصیت‌پردازی و مؤلفه های مادری اسطوره در قهرمان زن (با تکیه بر داستانهای سووشون و جای خالی سلوچ)

صفحه (239 - 256)
طاهره روزبهانی ، ناهید عزیزی (نویسنده مسئول)، حجت‌اله غ منیری
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1400

چکیده

زمینه و هدف: شخصیت‌پردازی مهمترین رکن در ادبیات داستانی امروز است، بطوریکه دیگر ارکان و عناصر مانند حقیقت مانندی، صحنه، فضا، رنگ، و گفتگو تحت تأثیر ساخت و پرداخت «شخصیت» قوت و قوام پیدا میکنند. از طرف دیگر آنچه در پرورش عنصر شخصیت در داستانهای مدرن مورد توجه میباشد، بکارگیری مؤلفه های روانشناسانه است. در این میان آموزه های روانشناسانۀ یونگ (آرکی تایپ= کهن الگوها) بیشترین اثرگذاری را داشته است. بر همین اساس هدف پژوهش حاضر واکاوی نقش اسطوره- تاریخی مادری قهرمان زن (با تکیه بر دو رمان معروف سووشون و جای خالی سلوچ، به ترتیب اثر سیمین دانشور و محمود دولت‌آبادی) است.

روش مطالعه: این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام پذیرفته است. محدوده و جامعۀ مورد مطالعه، داستانهای «سووشون» اثر سیمن دانشور و «جای خالی سلوچ» اثر محمود دولت‌آبادی بوده است.

یافته ها: سیمین دانشور و محمود دولت‌آبادی از داستان‌نویسان معروف و صاحب سبک معاصر بوده و از این حیث تأثیرات تکنیکی و هنرمندانۀ فراوانی بر جریان داستان‌نویسی بعد از خود داشته اند. این دو تن در موضوع «شخصیت» و «شخصیت‌پردازی» بسیار موفق بوده اند؛ بطوریکه خواننده با شخصیتهای قهرمان در داستانهای آنها همراهی و همذات پنداری میکند و آنچه را بعنوان «پیام» در لابلای رویدادها پیچیده شده است، به جان و دل میپذیرد. یکی از شخصیتهای برجسته در داستانهای این دو نویسنده، زن- بویژه در مقام مادری- است.

نتیجه گیری: این دو نویسنده، با وجود تفاوت جنسیتی که میان آنهاست، در ارائۀ چهره و الگویی حقیقی از زن شرقی- ایرانی (در ابعاد اسطوره ای و تاریخی) اشتراک نظر داشته و این نقش را، آنگونه که شایستۀ مقام باستانی و تاریخی این طبقه در مناسبات فرهنگی و اجتماعی تاریخ مورد مطالعه بوده، بتصویر درآورده اند.

کلمات کلیدی
شخصیت‌پردازی , اسطورۀ مادری , سووشون , جای خالی سلوچ

• بر ساحل جزیرۀ سرگردانی، دهباشی، علی (1383) جشن نامۀ سیمین دانشور، تهران: سخن.
• پلی بسوی داستان‌نویسی، عابدی، داریوش (1371) تهران: سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی.
• تحلیل تطبیقی جای خالی سلوچ دولت‌آبادی با رمان مادر اثر پرل باک، شمعی، میلاد و بیطرفان، مینو (1389) ادب پژوهی، شمارۀ 14، صص 67 -91.
• تحلیل رؤیا، یونگ، کارل گوستاو (1388) ترجمۀ رضا رضایی، تهران: افکار.
• تحلیل عنصر شخصیت در رمان جای خالی سلوچ اثر محمود دولت‌آبادی، نصر اصفهانی، محمدرضا و شمعی، میلاد (1386) پژوهشنامۀ ادب غنایی، شمارۀ 9، صص 153 – 176.
• جای خالی سلوچ، دولت‌آبادی، محمود (1384) تهران: چشمه.
• جنبه های نمادین رمان سووشون، رنجبر، ابراهیم (1391) فنون ادبی، (6) 4، صص 106 – 93.
• حجاب چهرۀ جان: به جستجوی زری در سووشون سیمین دانشور، دباشی، حمید (1383) تهران: سخن.
• خلاقترین شاهکار ادبی ایران، مدرسی، تقی (1383) تهران: سخن.
• در اسطوره، رؤیا، راز، الیاده، میرچاه (1375) ترجمۀ رویا منجم، چاپ 2، تهران: فکر روز.
• در جستجوی هویت گمشده، نواب‌پور، رضا، نقد جای خالی سلوچ (1369) کلک، شمارۀ 11 – 12.
• درنگی بر سرگردانیهای شهرزاد پسامدرن سیمین دانشور، اسحاقیان، جواد، (1385) تهران: ‌گل آذین.
• دستور زبان داستان، اخوت، احمد (1371)، اصفهان: فردا.
• دلالتهای ضمنی در جای خالی سلوچ و کلیدر دولت‌آبادی، شیری، قهرمان (1387) زبان و ادب فارسی، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تبریز)، شمارۀ 207، صص 75 – 101.
• رمان درخت هزار ریشه، شهپر راد، کتایون (1382) ترجمۀ آذین حسین‌زاده، تهران: معین.
• رمانهای معاصر فارسی: پیرنگ، شرح و تفسیر (نویسندگان نسل سوم)، ذوالقدر، میمنت (1379) تهران: نیلوفر.
• روانشناسی و کیمیاگری، یونگ، کارل گوستاو (1373) ترجمۀ پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی، به نشر.
• سووشون، دانشور، سیمین (1380) تهران: خوارزمی.
• شخصیت‌پردازی و زاویۀ دید در رمانهای سووشون و جای خالی سلوچ، آزرم، سعیده و عزیزی، ناهید (1391) ماهنامۀ حافظ، شمارۀ 29، صص 64-70.
• شخصیت‌سازی و شخصیت‌پردازی در آثار اقتباسی از مثنوی مولوی برای کودکان و نوجوانان، نیری، محمدیوسف و مرتضایی، پروین (1392) مطالعات ادبیات کودک، (7) 4، صص 138 – 159.
• شیر و عقاب، بیل، جیمز (1371) ترجمۀ فروزنده (جهانشاهای) برلیان، تهران: فاخته.
• صد سال داستان‌نویسی ایران، میرعابدینی، حسن (1386) جلد 3، چاپ 4، تهران: چشمه.
• عناصر داستان، میرصادقی، جمال (1376) چاپ سوم، تهران: سخن.
• فرهنگ تلمیحات شعر معاصر: اشارات اساطیری، داستانی، تاریخی، مذهبی و جغرافیایی در شعر معاصر، محمدی، محمدحسین (1374) تهران: میترا.
• ما نیز مردمی هستیم: گفتگو با محمود دولت‌آبادی، چهلتن، امیرحسن و فریاد، فریدون (1380) چاپ 3، تهران: فرهنگ معاصر و چشمه.
• مبانی روانشناسی تحلیلی یونگ، هال، کالوین، اس و نوربادی، ورنون جی (1375) ترجمۀ محمدحسین مقبل، تهران: جهاد دانشگاهی واحد تربیت معلم.
• مکتبها و نظریه ها در روانشناسی شخصیت، شاملو، سعید (1383) تهران: رشد.
• نظریه های شخصیت یا مکاتب روانشناسی، سیاسی، علی اکبر (1377) تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• نظریه های شخصیت، فیست، جس، و فیست، گرگوری (1397) ترجمۀ یحیی سیدمحمودی، چاپ 17، تهران: روان.
• نمادپردازی در رمانهای سیمین دانشور، قبادی، حسینعلی و نوری خاتونبانی، علی (1386) پژوهشهای ادبی عرفانی (گوهر گویا)، شمارۀ 3، صص 63 – 86.
• یونگ و سیاست، والتر اوداینیک، ولودیمیر (1379) ترجمۀ علیرضا طیب، تهران: نشر نی.